پایگاه خبری صدای میراث – محمد باریکانی: متخصصان گلسنگشناسی مخرب ترین گونه گلسنگهای تخت جمشید را که در حال متلاشی کردن نقش برجستهها و آثار سنگی هخامنشی از درون است کشف و نیمه شب گذشته در نشریات معتبر علمی جهان ثبت کردند.
به گزارش صدای میراث، این گونه جدید با نام «پارسه» در جهان شناخته شده است، با اتکا به شواهد علمی مستند، رویکردهای رایج در زمینهٔ گلسنگزدایی و حفاظت از آثار سنگی تخت جمشید را به طور بنیادین دگرگون میکند، اثر تخریبی بسیار زیادی در درون سنگها دارد و در حال پوک کردن آثار سنگی و نقش برجستههای تخت جمشید است.
براساس مطالعات علمی، بیشترین فراوانی گلسنگ پنهانکار و مخرب «پارسه» در کاخ هدیش و کاخ آپادانا در تخت جمشید مشاهده شده که اخیرا گزارشهایی درباره لایه لایه و پوسته شدن آثار سنگی هخامنشی این محدوده، توسط پایگاه میراث جهانی تخت جمشید منتشر شد.
گلسنگ پنهانکار تخت جمشید چگونه جهانی شد؟
دکتر محمد سهرابی گلسنگشناس ایرانی که پیشتر بر شناسایی انواع گلسنگ های موجود در محوطه میراث جهانی تخت جمشید، گنبد قابوس، بیستون و دیگر محوطه های باستانی ایران متمرکز بود، به همراه یک تیم از کارشناسان بینالمللی توانست گونه جدید را شناسایی و گزارش آن را در نشریه معتبر علمی جهان منتشر کند.
محمد سهرابی در گفتوگو با صدای میراث با اشاره به تاثیر بسیار مخرب گونه جدید کشف شده از گلسنگها بر تخریب آثار سنگی و نقش برجسته های تخت جمشید اعلام کرد: پژوهشگران بینالمللی به سرپرستی بنده موفق به شناسایی گونهای تازه و ناشناخته از گلسنگ در محوطهٔ جهانی تختجمشید شدند که موجودی زیستفرسا، پنهانکار و بهشدت مخرب در عمق سنگهای آهکی است و نقوش ارزشمند ایران باستان در تخت جمشید را از درون تخریب و متلاشی می کند.
او افزود: گونه جدید به احترام پارسه تخت جمشید به نام گونه «پارسه» (Bagliettoa perseae) نامگذاری شده است و ساعت ۱۲ نیمه شب گذشته مصادف با ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵ با انتشار مقاله علمی مرتبط با فعالیت های این گونه گلسنگ جدید در تخت جمشید در در نشریهٔ علمی و معتبر «Phytotaxa»، گلسنگ مخرب تخت جمشید با عنوان گلسنگ پارسه بطور رسمی در فهرست گلسنگهای شناخته شده جهان ثبت و وارد ادبیات علم شد.
این گلسنگشناس برجسته ایرانی و پژوهشگر بینالمللی تاکید کرد: کشف گونه جدید و ناشناخته گلسنگ پارسه در تخت جمشید، چالشهای حفاظتی محوطه میراث جهانی تختجمشید را وارد مرحلهای تازه و پیچیده می کند.
محمد سهرابی پیشتر توانسته بود گونه جدید دیگری به نام سیرسیناریا پرسپولیتانا (circinaria persepolitana)، از گلسنگ های نویافته در جهان را در ایران و در تخت جمشید کشف کند که این گونه نیز به نام گونه گلسنگ پرسپولیس (تخت جمشی) در مجامع علمی نامگذاری شد.
سنگهای تخت جمشید از درون متلاشی می شوند
براساس پژوهشها و مطالعات صورت گرفته بر گلسنگ «پارسه» و همچنین تصاویر ارائه شده در مقاله علمی ثبت این گونه جدید به نام ایران در منابع علمی جهان، گلسنگ پارسه یک گونه «اندولیتیک» است؛ یعنی به جای رشد سطحی به لایههای درونی سنگها نفوذ میکند و رشد پنهان آن در میان ساختار سنگهای آهکی باعث سستی، ایجاد ریزترک و شکنندگی سنگ میشود.
پژوهشگران تاکید کرده اند که ویژگی اندولیتیک گلسنگ «پارسه» موجب شده است که روشهای متداول پاکسازی گلسنگ ها در تخت جمشید به ویژه در کاخ هدیش که با فراوانی بالای این گونه مخرب مواجه است، چه بصورت مکانیکی و چه به شکل شیمیایی، کارایی لازم برای حذف کامل نداشته باشد؛ زیرا بخش فعال و مخرب گلسنگ در عمق سنگ باقی میماند و روند تخریب همچنان ادامه مییابد.
دکتر محمد سهرابی نسبت به خطر نادیده گرفتن ویژگیهای زیستی گلسنگ مخرب و پنهانکار پارسه بر آثار و نقوش سنگی تخت جمشید و پاکسازی های سطحی و غیرعلمی این گونه به صدای میراث گفت: بیتوجهی به حفاظت علمی و مبتنی بر پژوهش در تختجمشید میتواند در سالهای آینده به تشدید فرسایش تدریجی و بروز آسیبهای جبرانناپذیر در این میراث جهانی با رشد افسار گسیخته گلسنگها به ویژه گلسنگ های پنهان کار منجر شود.
مرکز آلودگی در کاخ هدیش و آپادانا
بررسیهای میدانی نشان میدهد که بیشترین تراکم گلسنگهای پنهان کار پارسه با تخریب از درون نقوش تخت جمشید، در دو بخش کلیدی تختجمشید، یعنی کاخ هدیش و کاخ آپادانا مشاهده شده است که نشانه هایی همچون ریزترکها، پوستهریزی و فرسودگی زیستی سنگها ارتباط مستقیم با فعالیت این گونه گلسنگ دارد.
وضعیت جدید در تخت جمشید با رشد گلسنگهای مخرب و پنهانکار گونه پارسه حالا این پرسشی اساسی را پیش روی متخصصان حفاظت در تخت جمشید قرار میدهد که وقتی عامل تخریب در عمق سنگ فعال است چه راهکاری برای مهار یا کاهش اثرات آن وجود دارد؟
دکتر محمد سهرابی گلسنگشناس در این باره می گوید: پاسخ به این پرسش مستلزم بازنگری جدی در روشهای حفاظت سنگ، توسعهٔ فناوریهای نوین تشخیص زودهنگام و طراحی راهکارهای علمی برای تثبیت ساختارهای آهکی در تخت جمشید است.
تهدید پنهان میراث جهانی
کشف گلسنگ پارسه در تخت جمشید و فراوانی این گونه در کاخ های هدیش و آپادانا در این محوطه میراث جهانی بار دیگر توجه جامعهٔ علمی و متخصصان حفاظت میراث را به مخاطرات زیستی پنهان جلب کرده است که میتوانند پایداری بلندمدت سنگهای تاریخی را به طور جدی تهدید کنند. یافتهها نشان میدهد که گلسنگ ناشناخته و تازه گشف شده «پارسه» با تغییر در ساختار درونی سنگها و نقوش برجسته تخت جمشید، فرسودگی زیستی را تسریع و کنترل این گونه را به شدت دشوار کرده است.
دانشمندان علوم زیستی و گلسنگشناسها در پژوهش اخیر خود تأکید کرده اند که تهدیدهای زیستی لزوماً قابل مشاهده نیستند و ممکن است در لایههای پنهان سنگ فعال باشند؛ واقعیتی که الزامات حفاظتی جدید را برای محوطههای سنگی به ویژه تختجمشید مطرح میکند.
متخصصان همچنین بر این باورند که مقابله با چنین آسیبهایی تنها از مسیر توسعهٔ پژوهشهای هدفمند، بهرهگیری از ابزارهای تشخیصی پیشرفته و طراحی راهکارهای نوین پایش و تثبیت سنگ امکانپذیر است و کشف گلسنگ ناشناخته و جدید در تخت جمشید میتواند، نقطهٔ آغاز مرحلهای تازه در شناخت و مدیریت خطرهای زیستی در بناهای تاریخی ایران باشد.
بی اطلاعی پایگاه جهانی تخت جمشید از دلیل پوسیدگی سنگها
کشف گونه جدید گلسنگ های مخرب پنهانکار در تخت جمشید از سوی پژوهشگران و متخصصان این حوزه در حالی صورت گرفته است که اواسط آذرماه سالجاری، محمدرضا علی خواه، کارشناس حفاظت مجموعه میراث جهانی تخت جمشید در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، از شرایط بحرانی «کاخ هدیش» تخت جمشید خبر داد و اعلام کرد: «مجموعه کاخ هدیش نسبت به سایر بخشها بیشترین فرسودگی را دارد و شدیدا دچار پوکی سنگ شده است اما گلسنگ کمترین آسیب را نسبت به سایر عوامل به آثار سنگی میرساند.»
او گفته بود: «مهمترین و بارزترین مسئلهای که در این کاخ مشاهده میکنید نوع آسیبهاست که نسبت به سایر بخشهای تخت جمشید متمایز است. از نظر نوع آسیب، کاخ هدیش شدیداً دچار پوکی سنگ شده است که علت اصلی این مسئله نوسانات دمای شدیدتر نسبت به سایر بخشهای مجموعه و ناشی از موقعیت مکانی کاخ است.»
کارشناسان معتقدند اظهارات صورت گرفته از سوی کارشناس حفاظت تخت جمشید مشخص می کند که رویش و استقرار گلسنگ درون سنگی و مخرب «پارسه» در کاخ هدیش پدیده تازهای نیست و حاصل روند تدریجی و چند قرنی است که در بستر شرایط محیطی، ویژگیهای ساختاری سنگ و گذر زمان شکل گرفته و به آرامی در لایههای درونی آثار سنگی تخت جمشید گسترش یافته است.
متخصصین علوم زیستی معتقدند، بیاطلاعی کارشناسان پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از حضور و فعالیت گلسنگ پنهانکار و مخرب «پارسه» در تخت جمشید با وجود حضور روزانه آنها در این محوطه میراث جهانی، بیانگر محدودیت در توان تشخیص تخصصی گلسنگهای درونسنگی است؛ گونههایی که بهدلیل ماهیت پنهان خود، بدون دانش تخصصی گلسنگشناسی، ابزارهای تشخیصی مناسب و آموزش هدفمند به سادگی قابل شناسایی نیستند.
محمد سهرابی، گلسنگشناس ایرانی که مطالعات گلسنگشناسی بر آثار و بناهای تاریخی ایران را انجام داده است به صدای میراث میگوید: مجموعه کارشناسی حفاظت تختجمشید علیرغم حضور مستمر در این محوطه، در زمان بیان این دیدگاهها از رویش و فعالیت گلسنگ پنهانکار «پارسه» که نتایج علمی آن متعاقباً از سوی پژوهشگران منتشر شده است، دانش کافی نداشتند و در نتیجه، پوکی، خردشدگی و ریزش برخی سنگهای کاخ هدیش را صرفا به نوسانات دمایی نسبت دادهاند و در نهایت چنین جمعبندی شده است که گلسنگها، در مقایسه با سایر عوامل، نقش کمتری در آسیب به سنگها و نقشبرجستههای تختجمشید، بهویژه در کاخ هدیش دارند.
او افزود: این جمعبندی بیش از آنکه ناظر بر قصور فردی کارشناسان باشد، ضرورت بازنگری در آموزشهای تخصصی، نظام پایش علمی و ارتباط موثر میان پژوهشهای گلسنگشناسی و حفاظت میدانی در مدیریت محوطه جهانی تختجمشید را برجسته میکند.
چرا گلسنگ جدید تخت جمشید با نام «پارسه» در جهان معرفی شد؟
دکتر محمد سهرابی در پاسخ به این سوال صدای میراث که دلیل انتخاب نام گونه مخربتر از گونه گلسنگ «پرسپولیس» به نام گلسنگ «پارسه» چیست؟ گفت: این نامگذاری بر پایه دو مولفه روشن تاریخی و زبانشناختی – اسطورهای انجام شده است.
به گفتهٔ او، صفت گونهای «perseae» در وهلهٔ نخست به نام باستانی تخت جمشید، یعنی «پارسَه»، بازمیگردد؛ پایتخت آیینی امپراتوری هخامنشی و نماد شکوه ایران باستان که تاکنون تنها زیستگاه شناخته شده این گونه گلسنگ به شمار میرود. در لایه دوم این نامگذاری نیز به پیشینهٔ اسطوره شناختی و زبانشناختی واژه «Perse» در متون یونانی توجه شده است.
او افزود: در اساطیر یونان، پرسه که با نامهایی چون «Perseis» (پرسیس) یا «Persea» (پرسیا) نیز شناخته میشود، یکی از اوکئانیدها و دختر اوکئانوس و تِتیس است و از نظر ریشهشناسی نیز این نام به فعل یونانی «persô» (پرسو) به معنای «ویران کردن» بازمیگردد.
سهرابی تاکید کرد: اشاره به این ریشه زبانی و اسطورهای نه به عنوان داوری ارزشی یا نتیجهگیری حفاظتی، بلکه صرفاً برای بازتاب یکی از ویژگیهای زیستی مشاهده شده در گلسنگ پارسه، یعنی نفوذ در لایههای درونی سنگهای آهکی و در چارچوب پذیرفته شده نامگذاری علمی انجام شده است.
به گفتهٔ او، این ترکیب نامگذاری بهگونهای طراحی شده که هم محل کشف گونه و هم پیشینه تاریخی و اسطورهای نام آن را بازتاب دهد و همزمان، به شکلی مسئولانه به ویژگی زیستفرسای گونه اشاره کند.
The post کشف مخرب ترین گلسنگ پنهانکار در تخت جمشید first appeared on صدای میراث.
نوشته کشف مخرب ترین گلسنگ پنهانکار در تخت جمشید اولین بار در صدای میراث. پدیدار شد.
