قنات «نبادان» منبع حیات سرو ابركوه چگونه خشكید؟

پایگاه خبری صدای میراث – محمد باریکانی: قنات نبادان یزد با هزاران سال قدمت که مهمترین منبع آبیاری سرو 4 هزار ساله ابرکوه بود، خشكید و بدین ترتیب یکی از مهمترین قنات های ثبت ملی شده ایران به دلیل بی توجهی و سوء مدیریت به مرگ دچار شد.

بیش از یكماه است كه به دلیل حفر چاه در كنار قنات نبادان یزد و انتقال آب با لوله گذاری به اراضی كشاورزی این منبع آبی با چند هزار سال قدمت كه مهمترین سرچشمه آبیاری سرو ابركوه بود خشك شد و از دست رفت.

برخی كارشناسان قنات در گفت‌وگو با صدای میراث انتقال آب توسط لوله از چاه آب حفر شده كنار قنات نبادان را جنایت علیه میراث فرهنگی خوانده و گفته اند قنات نبادان با آن همه اهمیت و قدمت تاریخی مورد بی توجهی قرار گرفته و خشكانده شده است.

خشکیدن قنات نبادان فقط سرو ابرکوه را تهدید نمی کند

محمد برشان، متخصص قنات و عضو مركز بین المللی قنات در گفت‌وگو با صدای میراث اعلام كرد: متاسفانه مقامات مسئول كاری برای زنده ماندن قنات نبادان یزد نكردند. در حالی كه این قنات كه بیش از هزار سال عمر دارد باید به پرونده ثبت جهانی قنات های ایران افزوده می شد.

این موسس مركز قنات در كرمان، خراسان جنوبی، مكران و استان مركزی با اعلام این كه سخن گفتن در مورد قنات نبادان یزد بسیار دشوار است افزود: كمتر قناتی شبیه به قنات نبادان درایران وجود دارد و خشك شدن این اثر تاریخی فقط سرو ابركوه را تحت تاثیر قرار نمی دهد كه مزارع و تاریخ و تمدن منطقه را هم تحت الشعاع قرار می دهد.

عمر قنات نبادان بیش از سرو ابرکوه است

محمد برشان، متخصص قنات های ایران اعلام کرد: عمر قنات نبادان یزد بیشتر از سرو ابركوه است كه به دلیل حفر چاه های متعدد در مسیر آن دچار كمبود شدید آب شده است.

برشان گفت: در دهه 90 مردم درخواست تامین آب داشتند و از مسئولین خواسته بودند كه برای تامین آب از قنات نبادان اقدام شود اما تصمیم بر آن بود كه یك چاه آب با عمق بیشتر از راهرور قنات در مسیر قنات نبادان حفر شود. همانزمان هم پیشنهاد دادیم كه آب چاه از مسیر راهرو قنات عبور كند تا قنات زنده بماند و سازه اش هم حفظ شود. اما این اقدام صورت نگرفت و آب چاه با لوله گذاری در مسیر انتقال یافت و بنابراین قنات نبادان هم خشك شد. در صورتی كه اگر این آب در مسیر قنات منتقل می شد 7 لیتر در ثانیه بازگشت آب به سفره های آب زیرزمینی انجام می شد.

قنات نبادان 40 كیلومتر است و براساس آنچه محمد برشان، متخصص قنات های ایران در گفت وگو با صدای میراث اعلام كرد، حفر آن به دوره پیشدادیان بازمی‌گردد. دورجوش می گوید، حفاران قنات در دوره پیشدادیان نام قنات نبادان را از پادشاه آن دوره به نام نباد وام گرفته اند و موسس قنات نبادان نیز وابستگان نباد شده بودند.

به گفته برشان، در مورد عمر قنات نبادان این اطمینان وجود دارد كه قدمت آن بیشتر از سرو ابركوه است. چون تا آب فراهم نشود و قنات احداث نشود و آب جاری نشود، امكان غرس درخت وجود نداشته و به همین دلیل عمر قنات نبادان كه مهمترین منبع تامین آب سرو ابركوه در سالیان متمادی بود بیشتر از عمر این سرو كهن است.

رد کلنگ نبادان به پیش از دوره هخامنشی می رسد

سیدحسین دورجوش متخصص حفر قنات با 40 سال سابقه در این رشته كه اجدادش نیز مقنی و حفار قنات های ایران بودند نیز در گفت وگو با صدای میراث با اعلام این كه از هیچ قنات دیگری غیر از قنات نبادان، امكان آبرسانی به سرو ابركوه وجود نداشته است، درباره قدمت این قنات توضیح داد: قنات ها به عنوان سازه های زیرزمینی معمولا سلامت باقی می مانند آثار و نحوه حفاری آن ها یا به قول مقنی ها، نشان كلنگ در آن ها مشخص است كه در چه دوره ای حفاری شده اند. مثلا نشان كلنگ در قنات هایی كه در دوره ساسانی احداث شده اند با نشان كلنگ در قنوات دوره هخامنشی و اسلامی متفاوت است. بدین مفهوم قنات نبادان احتمالا 6 هزار سال قبل حفر شده باشد كه البته باید باستان شناس ها نظر دقیق تری در مورد آن بدهند چون نشان كلنگ در بخش هایی از این قنات با نشان كلنگ در دوره هخامنشی و پس از آن هم متفاوت است. به دلیل تفاوت نوع معماری و حفاری قنات نبادان به نظر می رسد زمان احداث این قنات بسیار پیشتر از دوره هخامنشی باشد.

این متخصص قنات با اشاره به قنات زارچ كه حداقل برآورد سن آن به 2500 سال قبل می رسد تاكید كرد: نشانه هایی از دوران هخامنشی را نیز می توان در قنات زارچ دید. اما باید توجه داشت كه بخش هایی از همین قنات زارچ هم در دوره های بعدی تا دوره پهلوی و همین امروز هم در حال حفاری است و رد كلنگ در طول حفاری عملا هر یك كیلومتر تغییر كرده است.

سرانجام قنات 11 کیلومتری با 200 لیتر آبدهی در ثانیه

سیدحسین دورجوش گفت: سهم آب سرو ابركوه از قنات نبادان 20 دقیقه آب یا یك پد است. قنات نبادان در دهه 60 و اوایل دهه 70 بالای 150 تا 200 لیتر در ثانیه آبدهی داشت و در زمان های ترسالی این میزان آب به بالای 200 لیتر در ثانیه می رسید. ولی وقتی در دهه 70 میزان حفر چاه ها بیشتر شد و به حقابه قنات ها تعدی صورت گرفت، حجم آبدهی قنات نبادان هم كاهش یافت. بنده در دهه 90 آب قنات نبادان را سنجش كردم. حدود 200 لیتر در ثانیه آبدهی داشت. در دهه 80 این میزان به 50 لیتر رسید. سفره آب زیرزمینی به دلیل حفر چاه ها كم آورد و سطح آن كاهش یافت و به همین دلیل آبدهی قنات نبادان هم كم شد.

این كارشناس و متخصص قنات اعلام كرد: مردم ابتدا مخالف حفر چاه در مسیر قنات نبادان بودند. اما افرادی كه سودشان در حفر چاه بود بین مردم نفوذ پیدا كردند و چون سطح آب قنات افت كرده بود و اقدامی برای احیای قنات نبادان هم در 40 سال اخیر صورت نگرفت، قنات نبادان كه تنها منبع آبرسانی به سرو ابركوه بود، یكماه قبل خشك شد.

دورجوش گفت: طول مسیر قنات نبادان 11 كیلومتر از مظهر قنات است و از محل بیرون زدن آب در مظهر قنات تا سرو ابركوه تقریبا حدود 3 كیلومتر آب روی زمین جاری است و از باغات و محلات عبور می كند و به سرو ابركوه می رسد. عمق مادرچاه هم حدود 40 متر است. بیشترین آبدهی موضعی نیز در محل مادر چاه است.

چاه هایی که خون قنات را بلعیدند

این متخصص و کارشناس قنات درباره تاثیر حفر چاه در مسیر قنات نبادان در خشكیدن این قنات گفت: قنات شیر زمین را در اختیار مردم را قرار می دهد و چاه خون زمین را می مكد. این تفاوت اصلی بین چاه و چاه زنی و پمپاژ آب از دل زمین و تامین آب از قنات است. قنات ها در نهایت هوشمندی احداث شده اند و هیچ قناتی مستقیم خود را به یك گسل آبی وارد نمی كند. شاید در تمام قنات های ایران كمتر از 50 مورد قنات یافت شود كه مسیر آن مستقیم به گسل آبی و سفره آب زیرزمینی خورده باشد. حتی دراین صورت هم باز در عمق زمین در مسیر قنات تمهیداتی اندیشیده شده كه آب كامل تخلیه نشود. به همین دلیل قنات ها براساس دانش و تخصص آب شناسی و زمین شناسی حفر می شدند.

او افزود: در مورد قنات نبادان هم وقتی چاه به جای قنات حفر شد و فعالیتی برای زنده ماندن قنات صورت نگرفت، آب مسیر قنات به حداقل رسید و درخواست مردم برای زنده نگاه داشتن این قنات ثبت ملی شده با انتقال آب چاه از داخل راهرو قنات به مشكل برخورد و مطابق قانون تعادل بخشی سفره های آبی و تعدیل پروانه های چاه، تنها 13 لیتر بر ثانیه آبی كه كه از چاه كنار قنات خارج می شود به آن اختصاص می یافت كه خود نقض آشكار عدالت در مورد قنات نبادان است. چون آبدهی قنات در طول قرن ها و هزاره ها بیش از 150 تا 200 لیتر بود و حالا با شركای اجباری كه در 4 دهه اخیر برای آن پیدا شد، حقابه اش به یغما رفت و به واسطه تعدیل پروانه های چاه و موضوع تعادل بخشی به منابع زیرزمینی كه كارشناسی نبود فاتحه قنات نبادان خوانده شد و این قنات پس از بیش از هزاران سال از مردادماه امسال خشكید. دلیل آن هم این بود كه چاهی به عمق بیش از 70 متر در كنار قناتی به عمق 40 متر حفر كردند و آب را هم به جای ریختن بر راهرو قنات با لوله انتقال دادند.

نوشته قنات «نبادان» منبع حیات سرو ابركوه چگونه خشكید؟ اولین بار در صدای میراث. پدیدار شد.