در دنیای مهندسی، اتصالات رزوه ای ستون فقرات مونتاژ مکانیکی هستند. قلاویز (Tap) ابزاری حیاتی برای ایجاد رزوه های داخلی دقیق در سوراخ‌ها است که امکان اتصال پیچ ها را فراهم می کند. این ابزار کوچک با تبدیل سطوح ساده به سیستم‌های اتصال پایدار، از کارگاه های خانگی تا خطوط تولید صنعتی نقش بی بدیلی ایفا می کند. در این مقاله به دنیای قلاویزها سفر می کنیم. از مکانیزم عملکرد و اجزای تشکیل دهنده تا مراحل اجرای بی خطا و هشدارهای نجات بخش. با ما همراه باشید.
قلاویز (Threading Tap) ابزاری فولادی برای ایجاد رزوه های داخلی در سطوح استوانه ای مانند مهره ها، لوله ها یا سوراخ های قطعات صنعتی است. این ابزار با چرخش درون سوراخ های از پیش ایجاد شده، شیارهای مارپیچی (رزوه) می تراشد تا امکان اتصال پیچ ها فراهم شود. مکانیزم کار آن مبتنی بر براده برداری توسط دندانه های تیز است که مواد اضافی را به شکل براده خارج می کنند. شیارهای طولی روی بدنه قلاویز نیز نقش خروج براده و ورود روان کننده را ایفا می کنند.
اجزای اصلی قلاویز
- بدنه: بخشی که دندانه های برنده روی آن قرار دارد.
- ساقه: قسمت صاف بالای بدنه که مشخصات فنی (سایز، جنس) روی آن حک می شود.
- درایو (محور درایو): انتهای چهارگوش برای اتصال به دسته یا ماشین.
- شیارها: کانال های عبور براده و روان کننده.
انواع قلاویز
قلاویز دستی
برای استفاده با نیروی انسانی و دسته قلاویز طراحی شده اند. این گروه به صورت ست ۳ تایی (پیش رو، میان رو، پس رو) عرضه می شوند که هر کدام وظیفه خاصی دارند:
- پیش رو: برای ایجاد پایه اولیه رزوه استفاده می شود و با یک خط روی بدنه اش مشخص می گردد و درصد پیشروی آن ۵۰٪ است.
- میان رو: عمق رزوه را افزایش می دهد و دارای دو خط روی بدنه اش است و درصد پیشروی آن ۳۰٪ می باشد.
- پس رو: برای پرداخت نهایی رزوه به کار می رود. بدون هیچ خطی روی بدنه و درصد پیشروی آن ۲۰٪ است.
کاربرد قلاویز دستی
- مناسب برای کارگاه های کوچک، تعمیرات خانگی یا سوراخ های کور (ته بسته).
- محدودیت: نیاز به تعویض ابزار در سه مرحله، کاهش سرعت کار .
قلاویز ماشینی
برای نصب روی دستگاه های صنعتی (دریل، تراش، CNC) ساخته شده اند. به صورت تک مرحله ای عمل می کنند و نیازی به ست چندتایی ندارند. انواع اصلی آن عبارتند از:
- شیار صاف: برای سوراخ های ته باز و فلزات سخت مانند فولاد.
- شیار مارپیچ: با قابلیت خروج خودکار براده، مناسب سوراخ های ته سته و فلزات نرم (آلومینیوم، مس).
- فرم دهنده (بدون براده برداری): با فشردن مواد، رزوه ایجاد می کند. ایده آل برای فلزات نرم و پلاستیک ها.
مقایسه قلاویز دستی و ماشینی
دستی در سه مرحله (پیش رو، میان رو و پس رو) کار می کند و نیروی آن توسط دست کاربر تأمین می شود. بنابراین سرعت آن نسبت به قلاویز ماشینی که تک مرحله ای است و با ماشین هایی مانند دریل یا تراش کار می کند، کندتر است. قلاویز دستی معمولاً در کارگاه های کوچک استفاده می شود و هزینه کمتری دارد، در حالی که قلاویز ماشینی برای خطوط تولید انبوه طراحی شده و هزینه بالاتری دارد.
مشخصات فنی قلاویز
قلاویز یکی از ابزارهای پر کاربرد در صنعت برای ایجاد رزوه داخلی در قطعات مختلف است و مشخصات فنی آن نقش مهمی در انتخاب درست دارد. مهمترین مشخصه قلاویز، سایز و گام دنده است که باید با پیچ موردنظر هماهنگ باشد. علاوه بر آن، نوع شیار (راستبر، مارپیچ یا صاف) و طول قلاویز بسته به کاربرد و جنس قطعه کار انتخاب می شود. جنس ابزار معمولاً از فولاد ابزار، فولاد تندبر (HSS) یا کاربید است که هر کدام مقاومت و طول عمر متفاوتی دارند. همچنین قلاویزها به دو دسته کلی دستی و ماشینی تقسیم می شوند و استاندارد قلاویز مانند ISO، DIN یا UNC/UNF برای ابعاد و دنده آنها در نظر گرفته می شود. انتخاب درست مشخصات فنی قلاویز باعث افزایش دقت، عمر مفید ابزار و کیفیت رزوه ایجاد شده خواهد شد.
کاربردهای کلیدی قلاویز در صنعت
- اتصالات مکانیکی: ساخت مهره برای پیچ ها در خودروسازی، هواپیماسازی و ماشین آلات.
- لوله‌کشی: ایجاد رزوه داخلی لوله های آب، گاز و سیستم های هیدرولیک.
- تعمیرات: ترمیم رزوه های فرسوده یا آسیب دیده.
- تولید انبوه: در کارخانه های پیچ و مهره سازی.
برای ادامه مطلب به صفحه قلاویز تاوابزار مراجعه کنید.
