در اوایل آگوست ۲۰۲۵، روسیه به‌طور رسمی اعلام کرد که دیگر به موراتوریوم خودخواسته بر استقرار موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد (با برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر) پایبند نخواهد بود. این تصمیم، که به‌عنوان پاسخی مستقیم به اقدامات ایالات متحده و ناتو در استقرار سامانه‌های موشکی مشابه در اروپا و آسیا-اقیانوسیه توصیف شده، می‌تواند تنش‌های جهانی را به سطح جدیدی برساند و یادآور دوران پرتنش جنگ سرد باشد.
ما در این مقاله از سایت یونیکس مگ به بررسی این تصمیم روسیه، توسعه‌های موشکی، پیامدهای جهانی و واکنش‌های بین‌المللی و تهدیدات برای امنیت جهانی می‌پردازیم.
پایان توقف موشکی روسیه: پیامدهای جهانی و بازگشت به جنگ سرد
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، در گفت‌وگو با رسانه‌های دولتی اظهار داشت که در دوران توقف یک‌جانبه، این کشور فعالیت‌های تحقیقاتی و تولیدی خود را متوقف نکرده است: «ما منابع خود را صرف توسعه سامانه‌های پیشرفته و ایجاد ذخایر قابل‌توجه کردیم. اکنون این ذخایر آماده استفاده هستند.» این تحول می‌تواند نشانه‌ای از بازگشت به فضای پرتنش جنگ سرد باشد، به‌ویژه برای اروپا که در تیررس موشک‌های میان‌برد قرار دارد.
روسیه این اقدام را اجباری و ضروری برای حفظ تعادل استراتژیک می‌داند، در حالی که غرب آن را تهدیدی برای امنیت بین‌المللی تلقی می‌کند. این تحول نه تنها سیاست دفاعی مسکو را تغییر می‌دهد، بلکه می‌تواند به رقابت تسلیحاتی جدیدی منجر شود که اروپا را در مرکز خطر قرار می‌دهد.
واژه‌نامه یونیکس
موراتوریوم خودخواسته چیست؟
به این معناست که روسیه پیش‌تر به‌صورت داوطلبانه و یک‌جانبه تصمیم گرفته بود استقرار موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد را متوقف سازد؛ اقدامی که الزام حقوقی یا تعهد بین‌المللی الزام‌آور نداشت.
لغو محدودیت‌های موشکی روسیه: تحول در سیاست دفاعی مسکو
وزارت خارجه روسیه این تصمیم را واکنشی به گسترش حضور نظامی ناتو در نزدیکی مرزهای این کشور می‌داند. دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه، هشدار داد: «دوران محدودیت موشکی تمام شد، منتظر اقدامات بعدی باشید.» این موضع‌گیری نشان‌دهنده تغییر راهبردی در سیاست دفاعی مسکو است که می‌تواند معادلات منطقه‌ای و جهانی را دگرگون کند.
اقدامات کلیدی روسیه در این زمینه عبارتند از:
- ادامه تحقیق و توسعه موشک‌های هسته‌ای میان‌برد در دوران موراتوریوم
- تولید و ذخیره‌سازی سامانه‌های پیشرفته مانند موشک هیپرسونیک “Oreshnik” که در نوامبر ۲۰۲۴ علیه اوکراین آزمایش شد
- اعلام آمادگی برای استقرار این موشک‌ها در مناطق استراتژیک
- هشدار به غرب مبنی بر پاسخ متقابل به هرگونه استقرار موشک‌های آمریکایی در اروپا
جدول ویژگی‌های موشک هیپرسونیک “Oreshnik”
| ویژگی | مشخصات کلیدی | توضیح |
|---|---|---|
| سرعت | بیش از Mach 10 (تا حدود Mach 11) | سرعت بسیار بالا، این موشک را در دسته تسلیحات هیپرسونیک قرار می‌دهد و زمان واکنش سامانه‌های دفاعی را به‌شدت کاهش می‌دهد. |
| برد عملیاتی | حدود 3,000 تا 5,500 کیلومتر (تا ~5,000 km) | این فاصله، موشک را قادر می‌سازد بخش گسترده‌ای از اروپا و حتی غرب ایالات متحده را تهدید کند. |
| قابلیت‌های MIRV | دارای ۳ تا ۶ کلاهک مستقل‌هدف‌گیری (MIRV) | این قابلیت اجازه حمله هم‌زمان به چند هدف و افزایش شانس نفوذ به سامانه‌های دفاعی را فراهم می‌کند. |
| رهگیری‌پذیری و مانورپذیری | دشوار رهگیری به دلیل سرعت و مسیر پیچیده | سامانه‌های متداول (مثل پاتریوت) در مقابله با این موشک ناموفق‌اند، اگرچه سامانه‌هایی مانند Arrow 3 یا SM-3 ممکن است مؤثر باشند. |
| وضعیت تولید و استقرار | آزمایشی، تولید محدود، ورود به خدمت: نوامبر ۲۰۲۴ / ادامه آزمایش تا ۲۰۲۵ | این موشک تازه وارد مرحله آزمایش میدانی شده و هنوز تولید انبوهی ندارد، اما روسیه از امکان استقرار بیشتر در آینده خبر داده است. |
رقابت موشکی جدید: روسیه در برابر غرب
نبود رژیم‌های کنترل تسلیحات، مانند INF و New START (که تا فوریه ۲۰۲۶ معتبر است اما توسط روسیه معلق شده)، خطر سوءمحاسبات استراتژیک را افزایش می‌دهد. ناتو ممکن است با استقرار موشک‌های بیشتر در اروپا واکنش نشان دهد، که چرخه‌ای از اقدامات متقابل را تشدید می‌کند. در نهایت، این تصمیم نه تنها قدرت موشکی روسیه را احیا می‌کند، بلکه جهان را به سمت بی‌ثباتی بیشتر سوق می‌دهد، مگر اینکه مذاکرات دیپلماتیک برای احیای کنترل تسلیحات از سر گرفته شود.
از پیمان INF تا New START: آینده مبهم کنترل تسلیحات هسته‌ای
پیمان INF در سال ۱۹۸۷ تولید و استقرار موشک‌های زمین‌پایه با برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر را ممنوع کرده بود. خروج آمریکا از این پیمان و تعلیق پایبندی روسیه، زمینه را برای رقابت تسلیحاتی جدید فراهم کرد. تنها معاهده باقی‌مانده، تا فوریه ۲۰۲۶ اعتبار دارد، اما اجرای آن توسط روسیه معلق شده و آینده آن در هاله‌ای از ابهام است.
روسیه و احیای قدرت موشکی: تهدیدی برای امنیت جهانی؟
تصمیم روسیه در آگوست ۲۰۲۵ برای لغو موراتوریوم خودخواسته بر استقرار موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد نقطه عطفی در سیاست دفاعی این کشور و روابط بین‌الملل است. این اقدام، نگرانی‌های گسترده‌ای را درباره رقابت تسلیحاتی جدید و بی‌ثباتی جهانی به دنبال داشته است.
فروپاشی رژیم‌های کنترل تسلیحات، از جمله خروج آمریکا از پیمان INF و تعلیق پیمان New START توسط روسیه، این نگرانی‌ها را تشدید کرده، زیرا فقدان نظارت و شفافیت خطر درگیری هسته‌ای را بالا می‌برد.
پوتین تأکید کرده که موشک‌های “Oreshnik”، با قابلیت نفوذ به سامانه‌های دفاع موشکی و حمل چندین کلاهک، می‌توانند در مناطق استراتژیک مانند بلاروس مستقر شوند تا «تعادل استراتژیک» حفظ شود. دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه، نیز این اقدام را «نتیجه سیاست‌های ضدروسی ناتو» خوانده و هشدار داده: «این یک واقعیت جدید است که مخالفان ما باید با آن کنار بیایند.»
واژه‌نامه یونیکس مگ
زرادخانه چیست؟
منظور این است که ممکن است آن کشورها تصمیم بگیرند تعداد و تنوع سلاح‌های هسته‌ای موجود در انبارها و مراکز تسلیحاتی‌شان را بیشتر کنند.
واکنش‌های بین‌المللی به این تصمیم عبارتند از:
- ناتو و اروپا: نگرانی از کاهش زمان هشدار به ۴-۵ دقیقه و احتمال تشدید تنش‌ها؛ سخنگوی ناتو اعلام کرد که این اقدام مسیر جنگ را تغییر نمی‌دهد و حمایت از اوکراین ادامه خواهد داشت.
- ایالات متحده: جابجایی زیردریایی‌های هسته‌ای و توصیف این اقدام به‌عنوان “آزمایشی” و غیرتغییرکننده وضعیت توسط وزارت دفاع آمریکا.
- چین: واکنش محدود، با تأکید بر حفظ تعادل استراتژیک.
- سایر قدرت‌ها: نگرانی عمومی از شروع یک رقابت تسلیحاتی جدید، با تأکید بر بی‌ثباتی در اروپا و آسیا.
گسست زنجیر موشکی: تصمیم بحث‌برانگیز روسیه و واکنش‌های احتمالی
این تصمیم بحث‌برانگیز، که از سوی کرملین به‌عنوان گامی دفاعی توجیه شده، واکنش‌های متفاوتی را برانگیخته است. وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که ناتو پیشنهادهای مسکو برای موراتوریوم متقابل را رد کرده است. این موضوع می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر در روابط بین‌الملل منجر شود.
واکنش‌های احتمالی آینده:
- افزایش استقرار موشک‌های غربی در اروپا و آسیا
- تشدید تحریم‌ها علیه روسیه
- مذاکرات احتمالی برای پیمان‌های جدید کنترل تسلیحات
- گسترش رقابت به حوزه‌های دیگر مانند سایبری و فضایی
بازگشت به عصر موشک‌ها: روسیه محدودیت‌ها را کنار می‌زند
با لغو محدودیت‌های موشکی، روسیه نه‌تنها سیاست دفاعی خود را تقویت می‌کند، بلکه پیام روشنی به غرب ارسال می‌کند: مسکو آماده است تا در برابر هرگونه تهدید نظامی پاسخ قاطع دهد. این تحول، همراه با ضعف سازوکارهای کنترل تسلیحات، آینده امنیت جهانی را در مسیری نامعلوم و پرخطر قرار داده است.
نتیجه‌گیری
تصمیم روسیه برای کنار گذاشتن محدودیت‌های موشکی، نقطه عطفی در سیاست دفاعی این کشور و روابط بین‌الملل است. با افزایش بی‌اعتمادی میان قدرت‌های بزرگ و فروپاشی تدریجی پیمان‌های کنترل تسلیحات، جهان ممکن است شاهد دور جدیدی از رقابت تسلیحاتی باشد که یادآور تنش‌های جنگ سرد است. این تحولات، به‌ویژه برای اروپا و مناطق نزدیک به روسیه، پیامدهای جدی خواهد داشت.
سوالات متداول درباره اقدامات موشکی روسیه
چرا روسیه محدودیت‌های موشکی خود را لغو کرد؟
روسیه اعلام کرده که این تصمیم پاسخی به اقدامات ایالات متحده و ناتو، از جمله خروج آمریکا از پیمان INF در سال ۲۰۱۹ و استقرار سامانه‌های موشکی در اروپا و آسیا-اقیانوسیه است. مسکو این اقدام را «اجباری» و برای حفظ تعادل استراتژیک می‌داند.
پیمان INF چیست و چه ارتباطی با این موضوع دارد؟
پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) در سال ۱۹۸۷ بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی امضا شد و تولید و استقرار موشک‌های زمین‌پایه با برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر را ممنوع کرد. خروج آمریکا از این پیمان و تعلیق پایبندی روسیه، زمینه را برای تصمیم اخیر مسکو فراهم کرد.
این تصمیم چه تأثیری بر امنیت جهانی دارد؟
تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که این اقدام می‌تواند به رقابت تسلیحاتی جدیدی منجر شود، مشابه دوران جنگ سرد. اروپا به دلیل نزدیکی جغرافیایی در معرض خطر بیشتری قرار دارد و ممکن است قدرت‌های دیگر نیز زرادخانه‌های خود را گسترش دهند.
آیا این تصمیم می‌تواند به جنگ منجر شود؟
اگرچه این اقدام تنش‌ها را افزایش می‌دهد، اما به‌خودی‌خود به معنای شروع جنگ نیست. بااین‌حال، افزایش استقرار موشک‌ها و واکنش‌های متقابل می‌تواند خطر درگیری را بالا ببرد.
چگونه این تصمیم بر اروپا تأثیر می‌گذارد؟
اروپا به دلیل موقعیت جغرافیایی در تیررس موشک‌های میان‌برد روسیه قرار دارد و زمان هشدار برای واکنش به حملات احتمالی به ۴-۵ دقیقه کاهش می‌یابد، که خطر را برای این منطقه افزایش می‌دهد.
